Sümerbank: Atatürk’ün Türkiye Sanayisine Yön Veren Vizyoner Tekstil Devrimi
Eşref Koçak // 30.08.2021
SÜMERBANK, Türkiye’de tekstil fabrikalarının inşasına ve tekstil sanayisinin gelişmesine fon sağlamak amacıyla 1933 yılında, bir devlet bankası olarak Atatürk tarafından kuruldu. 1923′ te yapılan İzmir İktisat Kongresi ile paralel özellikler taşıyan Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ( 1934 – 1938) ‘nın bir parçası ve Atatürk’ün Türkiye’deki sanayi devriminin temel taşıydı.
Sümerbank’ ın hikayesi, 1932 yılında, Atatürk’ ün ve İsmet İnönü’ nün o dönemin en düşük faiz oranını sağlayan Sovyetler Birliği ile anlaşarak aldığı 8,5 Milyon Türk Lirası değerindeki krediyi Kayseri’ de kurulması planlanan fabrikanın inşaatı için tahsis etmesi ile başlar.
Bu sırada, Sovyet, Amerikan, Türk ekonomist ve mühendisler, Türkiye’ de ki kaynakların en verimli şekilde kullanımını sağlamak amacı ile Türkiye’ nin Birinci Beş Yıllık Sanayi Planını hazırlıyordu. Planın amacı; ham maddeleri Türkiye’de bulunan yeni bir sanayi kolunun kurulması ve üretim kapasitesi ile Türkiye’nin ihtiyacını karşılamasıydı. Planda, Sümerbank Tekstil Fabrikaları’ nın da dahil olduğu yirmi fabrika kurulması teklif edildi. Ekonomik gelişmenin ülkenin çeşitli yörelerine dengeli bir şekilde dağıtılması hedeflendi.
Tüm bu çalışmalar sonucunda ilk Sümerbank Tekstil Fabrikası, 1935 yılında Kayseri’ de kuruldu. Kayseri, pamuk için çok verimli toprak ve iklime sahip Çukurova’ nın komşusuydu. Ticari tarihi yıllar öncesine dayanıyordu. 16 Eylül 1935′ te görkemli bir törenle açılan Kayseri Bez Fabrikası, ülkenin kombine halinde kurulan ilk ve en büyük iplik ve dokuma fabrikası oldu.
İkinci fabrika ise, 1936′ da Nazilli’ de kuruldu. 9 Ekim 1937 tarihinde Nazilli, Atatürk ve beraberindeki heyeti, görkemli bir açılışla ağırladı. Fabrikanın içerisinde bulunan 480 makine hep birden harekete geçtiği an Atatürk’ ün tepkisi ” İşte bu musikidir.” oldu. Nazilli basma fabrikasında 2400 kişinin çalışması hedeflenmişti. İlk baş gösteren sorun, bu kadar çok çalışan olmasına ragmen tecrübeli personel sayısının yetersizliğiydi. Hem Kayseri hem de Nazilli’deki fabrikalarda çalışan sayısının ve kalitesinin arttırılması için 120 Sovyet mentör ve mühendis göreve başladı. Fabrikalardaki personel ihtiyacı çevre illerden gelenlerle karşılanmaya çalışıldı.
Türk ekonomisi, 1923′ den itibaren hızla büyümesine rağmen, 1929’dan başlayarak İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar süren küresel Büyük Buhran’ dan ciddi ölçüde etkilendi. Türk vatandaşlarının çoğu işsiz ve gelir düzeyi düşüktü. Türkiye’de o yıllarda güçlü bir özel sektör bulunmuyordu. Sanayileşme çabalarının başlatılması, devlet tarafından büyük ölçekli yatırımlar yapılmasını gerektiriyordu.
Türkiye’deki sanayi devriminin temel taşı olan, Sümerbank, cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’nin en kaliteli Tekstil ürünlerini uygun fiyatlarla üreterek, düşük gelir düzeyine sahip vatandaşların düzgün giysiler almasına olanak sağlamasının yanı sıra, işsizliği önlemek ve gelir eşitliğini sağlamak için 69 yıllık tarihi boyunca üretimini ve gelişimini devam ettirdi.
Yıllar içerisinde, fabrikalarını okula dönüştüren, mesai saatleri bitiminde ingilizce kursları açan Sümerbank, hayalindeki çalışan profilini yetiştirirken modernleşme hamlesinin öncüsü durumuna gelmişti. Türkiye’nin dört bir yanından yola çıkan gençler Sümerbank bursuyla dünyanın en iyi üniversitelerinde eğitim görüp ülkenin beşeri sermayesini oluşturdular.
Günümüzde, Kayseri ve çevre illerİ Malatya ve KahramanMaraş, Türkiye’ nin en önemli iplik ve kumaş üretimini oluşturmaktadır. Çukurova ise pamuk üretimine az miktarda devam etse de, üreticilik görevini Diyarbakır ve ŞanlıUrfa bölgesine bırakmış durumda. Ege bölgesi ise, kaliteli ve sürdürülebilir pamuk kaynaklardan bir tanesi olmakla beraber bitmiş tekstil ürün ihracatının merkezlerinden biri haline geldi.
Sümerbank, Türkiye’nin sanayi geçmişinde unutulmaz bir yer edinmiş olsa da modern Türk tekstil sektörünün başarı hikayesinde yaşamına devam ediyor. Bize bu değeri armağan eden Atatürk ve ekip arkadaşlarına teşekkürlerimizi sunuyoruz.
İşte bu musikidir.
Mustafa Kemal Atatürk
