Emisyon Ticaret Sistemi: İklim Değişikliği ile Mücadelede Etkili Bir Araç
Nilgün Aytekin // 04.03.2024
Karbon fiyatlandırmasının günümüzde sıklıkla konuşulan bir konu haline gelmesi uygulamanın iklim değişikliğiyle mücadelede etkili bir strateji olarak ön plana çıkmasından kaynaklanıyor. Karbon fiyatlandırma uygulaması, bir ülkede veya bölgede karbon emisyonlarına bir maliyet atama yöntemini ifade ediyor. Şirketlere veya endüstrilere karbon emisyonları nedeniyle bir tür vergi veya ücret uygulayarak, emisyonları azaltmak hedeflenir.
Karbon fiyatlandırması genellikle iki ana yöntemle uygulanır. Bunların ilki Karbon Vergisi, diğeri ise Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)’dir. Bu yazımız da ETS’nin genel işleyişine ve dünyadaki güncel gelişmelere odaklanacağız.
Emisyon Ticaret Sistemi nedir?
Emisyon ticaret sistemi (ETS), karbon emisyonlarını kontrol altına almayı ve temiz enerji geçişini desteklemeyi amaçlayan piyasa temelli bir araçtır. Bu yaklaşım, karbon salımına bir maliyet atayarak sera gazı emisyonlarının toplumsal maliyetini rakamsallaştırır ve düşük karbonlu teknolojilere teşvik eder. ETS, Paris İklim Anlaşması ile belirlenen küresel sıcaklık artışını kontrol altında tutma hedefine yönelik stratejiler kapsamında günümüz ekonomik düzenine gerçekçi çözümler sunar.
Emisyon ticaret sistemi, belirli miktardaki emisyon hakkının alınıp satılması üzerine kuruludur, yani karbon kotası ticaretini içerir. Şirketlere geçmiş yıllardaki tüketimleri ve ülke emisyon hedefleri göz önünde bulundurularak kotalar atanır. Bu kotanın üzerine çıkan şirketler ceza öderken, kota altında kalan şirketler fazla kotalarını satarak gelir elde eder. Uygulama, toplam emisyonun kontrol altında tutulmasını sağlar ve emisyon azaltımını teşvik eder.
Dünya’nın ilk emisyon ticaret sistemi 2005 yılında Avrupa Birliği’nde faaliyete geçti ve karbon sınırlandırması ve ticaretini benimseyerek endüstrilerin rekabet gücüne zarar vermeden düşük emisyonlu sistemlere geçişi hedefledi. Günümüzde dünya genelinde 28 faal emisyon ticaret sistemi bulunuyor ve küresel emisyonların %17’sini kapsıyor. 2022’de tüm ETS uygulamalarından 63 milyar USD gelir elde edildi. Bu rakamın 38 milyar USD’lik kısmı AB ETS’den geliyor. Çin, ulusal ETS’i en yüksek ülke olarak birinci sırada bulunuyor. Türkiye’de ise sistemin kurulum işlemleri halen devam ediyor.
2023’ün ilk yarısına ait Karbon Piyasası Raporu’na göre, AB ETS uygulamalarıyla enerji ve sanayi sektörlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarında 2005 seviyelerine kıyasla yüzde 37,3 oranında bir düşüş gerçekleştirdiği görülüyor. Bu veriler, etkili bir emisyon ticaret sisteminin iklim değişikliği ile mücadelede olumlu sonuçlar elde edilebildiğini gösteriyor.
Türkiye ETS ne durumda?
Ülkemiz, 2015 yılından bu yana sera gazı İzleme, Raporlama ve Doğrulama Sistemini (İRD) hayata geçirerek emisyon ticaret sistemi kurma yolunda ilk adımını atmıştır. AB ETS sisteminin örnek alındığı sistemin kurulum çalışmaları devam ederken, büyük ölçekli imalat sanayii (çimento, demir-çelik, rafineri, seramik, kireç, kağıt, kimya, cam) ve elektrik santrallerinin 2025 yılı itibarıyla sistem kapsamına alınması planlanmaktadır.
Türkiye’nin emisyon ticaret sistemi kurma ihtiyacı, iki temel amaçtan kaynaklanıyor. Bunların ilki, ülkemizin 2053 net sıfır emisyon hedefi kapsamında emisyon azaltımını gerçekleştirmek; diğeri ise Yeşil Mütabakat Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (SKDM)’nın uygulanmasını sağlamak. SKDM kapsamında, Avrupa Birliği’ne ihraç edilecek ürünler için karbon ücretlerinin uygulanacak olması, Türkiye’nin AB Emisyon Ticaret Sistemi’ne benzer bir karbon rejimine geçiş yapma gerekliliğini ortaya koymaktadır. Uzun vadede AB ETS ile birleşme ülkemize SKDM muafiyeti sağlayacaktır. Toplam ihracatımızın %44’ünün AB ülkeleri ile gerçekleştirdiğimizi göz önünde bulundurursak, Türkiye’nin emisyon ticaret sistemi kurarak karbon yönetimini güçlendirmesi ve sürdürülebilir bir ekonomiye geçişi sağlaması önemlidir.
Kaynaklar:
“Principles of Carbon Emissions Trading” – World Bank, https://www.worldbank.org/ Karbon piyasası raporu
State and Trends of Carbon Pricing 2023 – World Bank, May 2023, openknowledge.worldbank.org
