Nilgün Aytekin // 10.06.2024
Tekstil atıkları, günümüzde çevresel ve ekonomik açıdan ciddi bir sorun haline geldi. Küresel tekstil endüstrisi, yılda yaklaşık 100 milyon ton tekstil üretiyor. Pazar verileri bu üretimin %20’sinin geri dönüştürülebilir nitelikte olduğunu gösteriyor. Ancak, gerçekte tekstil atıklarından yine tekstil ürünlerine geri dönüştürülen ürün miktarının oldukça düşük olduğu ve atık tekstillerin çöplüklere atılması veya yakılması gibi yollarla imha edildiği bilinmektedir. Bu eylemler hem çevreye zarar verirken hem de değerli kaynakların israfına neden olmaktadır.
Son raporlar, tekstil atıklarının çevresel etkilerinin oldukça ciddi olduğunu ortaya koyuyor. Sektörün enerji, su ve kimyasal tüketimlerinin yanı sıra atık konusunda önemli bir kirliliğe sebep olduğu görülüyor. Örneğin, her yıl dünya genelinde yaklaşık 20 milyar adet tekstil ürünü çöpe atılarak bu ürünlerin yaklaşık %85’i değerlendirilemez hale geliyor.
Avrupa Birliği (AB), 2050 yılına kadar iklim nötrlüğünü sağlamayı taahhüt ediyor. Bu iddialı hedef, iç pazarında yer alan ürünlerin imalatı ve ticaret uygulamalarında köklü bir değişiklik gerektiriyor. Bu çaba kapsamında AB, şirketlerin ürünlerinin tüm yaşam döngüsü boyunca sorumluluklarını genişleten yeni düzenlemeler üzerinde çalışıyor. Bu kapsamda üreticiler ve satıcılar, ürünlerinin çevresel etkisini azaltmak için proaktif önlemler almaları ve geri dönüşüm yapılmayan malzemelerin kullanımını azaltma yollarını araştırmaları konusunda teşvik ediliyorlar.
Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR), üreticilere, ürünlerinin tasarım aşamasından başlayarak atık toplama ve geri dönüşümü de içeren, ömrünün tamamı boyunca sorumluluk atayan çevresel politikaları tanımlar. Ürün üreticilerinin veya ithalatçılarının ürettikleri veya pazarladıkları belirli ürün kategorilerinin yaşam döngüsünün sonunda atıklarını yönetmek için mali ve organizasyonel sorumluluğu üstlendikleri bir model sunar. Amaç, ürünlerin daha sürdürülebilir bir şekilde üretilmesini teşvik etmek ve atık yönetimini geliştirerek atıkların tekrar kaynak haline gelmesini sağlamaktır.
Hollanda gibi bazı ülkeler, moda endüstrisinin çevresel zararlarını azaltmak için Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) regülasyonunu uygulamaya koyarak bu duruma bir süredir çözüm aramaya başladı. EPR tüm üreticilerin Hollanda pazarına sundukları ürünlerin toplanması, sıralanması, geri dönüştürülmesi ve yeniden kullanılması süreçlerinde taahhütte bulunmalarını gerektirecek.
Diğer yandan, Ecodesign Regülasyonu (ESPR), satılamayan tekstil ürünlerinin yakılarak bertaraf edilmesine yönelik sınırlamalar getirdi. Bu regülasyon kapsamında, ilerleyen zamanlarda farklı ürün kategorilerine de bu sınırlamaların getirilmesi bekleniyor. Hedef sadece %22’si yeniden kullanım veya geri dönüşüm için ayrı olarak toplanan tüketici sonrası tekstil atıklarının oranının arttırılarak, yakılmasının veya çöp sahalarına atılmasının önüne geçilerek geri dönüşüm endüstrisinde hammadde olarak kullanılmasını sağlamaktır.
Avrupa Birliği bu politikalarla, ürünlerin daha sürdürülebilir bir şekilde üretilmesini sağlamak ve atık yönetimini geliştirerek atıkların yeniden kaynak haline gelmesini teşvik etmektedir. Bu yönetmeliklerin uygulanmasıyla birlikte, atık tekstillerin geri dönüşüm endüstrisinde hammadde olarak kullanılması ve çevresel zararların azaltılması hedefleniyor. Bu uygulamalar, tekstil endüstrisinin çevresel etkilerini azaltma yolunda önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir.
Referanslar
EU Strategy for Sustainable and Circular Textiles, European Commission, Brussels, 30.3.2022 COM(2022) 141 final
Circular economy for textiles: taking responsibility to reduce, reuse and recycle textile waste and boosting markets for used textiles, European Commission – Press release, Brussels, 5 July 2023