Emisyon Ticaret Sistemi ve Karbon Vergisi Uygulamaları Arasındaki Farklar
Nilgün Aytekin // 09.07.2024
Emisyon Ticaret Sistemi ve Karbon Vergisi son günlerde oldukça sık duyduğumuz iki kavram haline geldi. Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ve Karbon Vergisi, iklim değişikliğiyle mücadele etmek için tasarlanan etkili araçlar olarak kabul edilir, ancak farklı yöntemlerle çalışırlar. Temelinde karbon emisyonlarını azaltmak olan bu iki yaklaşımın arasında ne gibi farklar bulunduğu bu blog yazımızın konusunu oluşturuyor.
ETS, karbon emisyonlarını azaltmak için ekonomik bir enstrüman olarak işlev görür ve emisyonların belirli bir sınır içinde kalmasını sağlamak için bir pazar mekanizması oluşturur. Belirli bir bölgedeki veya endüstrideki toplam emisyon miktarını sınırlayan sistem, emisyon hedeflerine ulaşmak isteyen kuruluşların emisyon birimlerini satın alabileceği ve ticaretini yapabileceği bir çerçeve sunar. Diğer bir deyişle, emisyonları azaltmanın maliyetini en aza indirmek için pazar tarafından belirlenen bir fiyat mekanizması oluşturur. Emisyon birimleri ticarete konu olabilir ve kuruluşlar, hedeflerine en ekonomik şekilde ulaşmak için azaltım önlemleri alabilir veya karbon piyasasından emisyon yayma hakkı satın alabilirler. Kuruluşlar bu kararı, her iki seçeneğin maliyetlerini değerlendirerek alırlar. Emisyon ticaret sistemleri, emisyon yayma hakları için arz ve talep dengesi oluşturarak bir piyasa fiyatı belirler. Bu sistemlerde genellikle iki model öne çıkar:
- “Sınırla ve Ticaret Yap” (Cap-and-Trade) modelinde, ETS içindeki emisyonlara bir sınırlama getirilir ve bu sınıra göre emisyon tahsisatları yapılır. Sınırın altında kalan emisyonlar için genellikle ücretsiz tahsisatlar verilir. Avrupa Birliği’nin Emisyon Ticaret Sistemi, bu model ile çalışır.
- “Alt Çizgi ve Kredi” (Baseline-and-Credit) modelinde ise her kuruluş için temel emisyon seviyeleri belirlenir. Emisyonlarını bu seviyenin altına düşüren kuruluşlara krediler verilir ve bu krediler, emisyon seviyelerini aşan diğer kuruluşlara satılabilir.
Öte yandan, karbon vergisi doğrudan karbon emisyonlarına bir fiyat atar. Bu vergi, sera gazı emisyonlarına doğrudan bağlı olarak belirlenir ve genellikle fosil yakıt kullanımı üzerinden uygulanır. Bu bedel, karbon emisyonlarını azaltmanın maliyetini belirli bir fiyatla belirler ve şirketlere veya endüstrilere karbon emisyonlarını azaltmak veya alternatif, daha temiz enerji kaynaklarına geçiş yapmak için bir teşvik sağlar. Çevresel sorumluluğu teşvik etmenin yanı sıra yeşil ekonomiye geçişi hızlandırmak için de kullanılan önemli bir araçtır.
Özetlememiz gerekirse, ETS ve Karbon Vergisi uygulamaları arasındaki temel farklar şunlardır:
- ETS, şirketlere belirli bir emisyon limiti (kotalar) tahsis ederken, Karbon Vergisi doğrudan emisyon miktarına dayalı olarak şirketlere bir vergi ödemesi yükümlülüğü getirir.
- ETS uygulamasında şirketler kotalarını aşarlarsa ceza ödemek ya da pazarlık yolu ile kota satın almak durumunda kalırken, Karbon Vergisi sabit bir fiyat üzerine kuruludur ve uzun vadeli planlama yapılmasına ortam sağlar.
- Karbon Vergisi şirketlere emisyonları azaltmaları için bir mali teşvik ortamı sağlarken ETS’den farklı olarak emisyon azaltım oranının önceden bilinemeyişini vurgular.
- Karbon Vergisi, bazı sektörlerde şirketlere emisyon azaltımı için yüksek bir mali yük getirmesi sebebiyle daha fazla dirençle karşılaşabilir.
Her iki yaklaşım da karbon emisyonlarını azaltmanın farklı yollarını sunar ve genellikle belirli bir bölgenin veya ülkenin ihtiyaçlarına ve politikalarına bağlı olarak tercih edilir. Bu farklar, her iki sistemin de benimsenmesi ve uygulanması konusunda dikkate alınması gereken önemli hususlardır. Her iki yaklaşımın da, küresel iklim değişikliği sorununa etkili bir şekilde çözüm sağlamak için birlikte kullanılması ve desteklenmesi gerekmektedir.
Kaynaklar:
https://www.oecd.org/env/tools-evaluation/emissiontradingsystems.htm
E. Karakaya, G. Akkoyun & B. Hiçyılmaz, ―Sera Gazı Emisyonu Azaltımı için Karbonun Fiyatlanması: Karbon Vergisi mi Emisyon Ticareti mi?, Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 2023, 8(4): 813-841, Journal of Research in Economics, Politics & Finance, 2023, 8(4): 813-841
Çelikkaya, A., (2023).”Karbon Fiyatlandırması Seçenekleri ve Tasarım Sorunları”. Maliye Araştırmaları Dergisi, 9(1), 01-26
