Yaşam Döngü Analizi Modelleri
Nilgün Aytekin // 06.07.2024
Yaşam Döngüsü Analizi (YDA), ürünlerin ve süreçlerin çevresel etkilerini belirlemeye yardımcı olan ve sürdürülebilir karar almayı destekleyen önemli bir yaklaşımdır. YDA içinde, değerlendirmenin kapsamını ve sınırlarını belirlemek için çeşitli modeller kullanılır. Bu modeller, bir ürünün yaşam döngüsüne farklı bir bakış açısı sunan Beşikten Mezara, Beşikten Beşiğe, Beşikten Kapıya ve Kapıdan Kapıya başlıklarını içerir.
Beşikten Mezara (Cradle to Grave)
Beşikten Mezara, bir ürünün çevresel etkilerini, hammaddelerin çıkarılmasından (beşik) imhasına (mezar) kadar olan süreçleri değerlendiren en kapsamlı YDA modelidir. Bu model, bir ürünün yaşam döngüsünün tüm aşamalarını kapsar; hammadde çıkarımı, üretim, dağıtım, kullanım ve atık yönetimi süreçleri olan imha, geri dönüşüm veya yakma gibi son aşamaları içerir. Beşikten Mezara, bütünsel çevresel değerlendirmeler için kullanılır. Örneğin, Beşikten Mezara modeli otomotiv endüstrisinde bir aracın, parçalarının malzemelerinin madenciliğinden, yol kullanımı sırasındaki etkilerine, nihai olarak imhasına veya geri dönüşümüne kadar olan süreçleri değerlendirir.
Beşikten Beşiğe (Cradle to Cradle)
Beşikten Beşiğe, bir ürünün geri dönüşüm ve yeniden kullanım potansiyeline odaklanarak Beşikten Mezara konseptini genişleten bir modeldir. Hedef, atığın bir kaynağa dönüştüğü kapalı bir döngü sistemi oluşturmaktır. Bu yaklaşım, geri dönüşüm ve yeniden kullanım tasarımına odaklanarak Beşikten Mezara modeline benzer ancak daha keskin bir odak sunar. Malzemelerin tam olarak geri kazanılabilir olduğundan ve ürünlerin kolayca sökülüp geri dönüştürülebildiğinden emin olmayı içerir. Bu model, sürdürülebilir ürün tasarımında ve çevre dostu üretimde yaygın olarak kullanılır. Örneğin, moda endüstrisinde, Beşikten Beşiğe prensipleriyle tasarlanmış giysiler biyolojik olarak parçalanabilen kumaşlar ve toksik olmayan boyalar kullanarak, bunların güvenli bir şekilde kompostlanabileceği veya yeni tekstil ürünlerine geri dönüştürülebilmesi hedeflenir. Ürünleri döngüsel bir yaklaşımla tasarlamak, atığı en aza indirmek, kaynak verimliliğini en üst düzeye çıkarmak ve çevresel sürdürülebilirliğe önemli ölçüde katkıda bulunmak için önemlidir.
Beşikten Kapıya (Cradle to Gate)
Beşikten Kapıya, hammaddelerin çıkarılmasından ürünlerin tüketiciye ulaşması öncesinde fabrika kapısına kadar olan süreçlerdeki çevresel etkileri değerlendiren bir modeldir. Kapsamı, hammadde çıkarımı sırasında malzeme kaynaklarını ve fabrika kapısına ulaşmadan önceki üretim süreçlerini içerir. Bu yaklaşım, üretim yöntemlerinin çevresel etkilerini anlamak ve azaltmak isteyen üreticiler için özellikle değerlidir. Örneğin, bir kağıt fabrikası, bu modeli kullanarak, odun kesimi, hamur üretimi ve kağıt imalatı aşamalarının çevresel etkilerini değerlendirebilir, ancak dağıtım veya imha etkileriyle ilgili etkileri dışarıda bırakabilir.
Kapıdan Kapıya (Gate to Gate)
Kapıdan Kapıya analizi, belirlenen bir yaşam döngüsü bölümü içindeki bir tek sürecin veya bir süreç dizisinin çevresel etkilerine iner. Kapsamı, belirli aşamaları inceleyerek çevresel etkilerin odaklı bir incelemesini sunar. Bu yaklaşım, üretim zincirlerinin belirli bir yönünü geliştirmeyi amaçlayan şirketler için idealdir. Örneğin, elektronik sektöründe, bir şirket, tesislerindeki devre kartı imalatının çevresel etkilerini değerlendirmek ve enerji tüketimini ve atık oluşumunu en aza indirmek amacıyla bu modeli kullanabilir.
Beşikten Mezara, Beşikten Beşiğe, Beşikten Kapıya ve Kapıdan Kapıya her biri ürünlerin ve süreçlerin çevresel etkileri hakkında farklı içgörüler sunar. Beşikten Mezara, tam yaşam döngüsü bakış açısı sunar, Beşikten Beşiğe, sürdürülebilirlik ve dairesellik üzerinde durur. Beşikten Kapıya, üretim etkilerine odaklanırken, Kapıdan Kapıya, belirli süreçlerin detaylı analizine izin verir. İşletmeler ve politika yapıcılar süreçlerine uygun modeli seçerek, çevresel etkilerini etkin bir şekilde ele alabilir, sürdürülebilirliği teşvik edebilir ve bilinçli kararlar verebilirler.
Kaynaklar:
Curran, M. A. (2012). Life Cycle Assessment Handbook: A Guide for Environmentally Sustainable Products. Wiley.
Hauschild, M., Rosenbaum, R. K., & Olsen, S. I. (2017). Life Cycle Assessment: Theory and Practice. Springer.
