Tamir Hakkı Direktifi

Nilgün Aytekin // 27.05.2024

Avrupa Parlamentosu, tüketicilerin ürünleri tamir ettirme haklarını güçlendiren “Tamir Hakkı” direktifini geçtiğimiz haftalarda onayladı. Yeni yasa, tüketicilerin ürünlerinin ömrünü uzatmak amacıyla tamir seçeneklerine ulaşmalarını teşvik eden düzenlemeler içeriyor. Bu düzenlemeler kapsamında, üreticiler garanti süreleri dolduktan sonra bile tamir hizmetlerini makul maliyetlerle sunmak zorunda kalacaklar.

Tamir Hakkı Direktifi, tüketiciler için ürün ömrünü uzatarak atık kaynaklı çevre kirliliğinin önüne geçilmesi, maliyet tasarrufu sağlaması, ve tüketici haklarını güçlendirmesi nedeniyle önemli bir sürdürülebilirlik adımı olarak görülüyor.  Tüketicilerin yerel tamir atölyelerini ve yenilenmiş ürün satıcılarını bulmalarını kolaylaştıran çevrimiçi platformlar ile tamir süreçlerinin şeffaf ve erişilebilir hale gelmesiyle hem bireysel tüketiciler hem de çevre için uzun vadeli fayda sunulması ve sorumlu tüketim alışkanlıklarının yaygınlaştırılması hedefleniyor.

Tamir Hakkı Direktifi’nin kapsamı nedir?

Avrupa Yeşil Mutabakat, AB’yi 2050’ye kadar iklim nötr hale getirmeyi amaçlayan bir dizi yasal girişimle Aralık 2019’da Avrupa Komisyonu tarafından başlatıldı. Ürünleri daha sürdürülebilir hale getirmeyi ve atıkları azaltmayı hedefleyen AB, Mart 2020’de yeni bir döngüsel ekonomi eylem planı duyurdu. Bu girişimlerin bir parçası olarak, ürünlerin onarımını teşvik eden ve ‘planlı eskitme’ uygulamalarının önine geçmeyi hedefleyen Tamir Hakkı Direktifi direktifi önerildi. Avrupa Parlamentosu, Nisan 2024’te Parlamento, tamir sektörünü desteklemeyi amaçlayan direktifi kabul etti ve üye devletlere uygulama yasasını yürürlüğe koymak için iki yıl süre tanıdı.

Tamir Hakkı Direktifi’nin kapsamına, elektronik cihazlar, ev aletleri, tüketici elektroniği gibi ürünler giriyor. Akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayarlar, beyaz eşyalar, mikrodalga fırınlar, elektronik oyuncaklar, televizyonlar, ses sistemleri ve akıllı ev ürünleri gibi yaygın tüketici ürünlerinin tamir edilebilirliğinin sağlanması hedefleniyor. Endüstriyel kapsamda ise elektronik ve beyaz eşya üreticileri, yetkili servisler, bağımsız tamir atölyeleri ve yenilenmiş ürün satıcıları bulunuyor.

Yeni Direktif ile neler değişecek?

  • Üreticiler, yasal garanti süresi içinde bir ürünü değiştirmekten daha ucuz veya eşit maliyette ise tamiri önceliklendirmek zorunda olacaklar. Bir ürün tamir edildikten sonra yasal garanti süresi bir yıl uzatılacak.
  • Tüketiciler, garanti süresi dolduktan sonra çamaşır makinesi, elektrikli süpürge ve akıllı telefon gibi ürünlerin tamirini talep etme hakkına sahip olacaklar.
  • Ürün tamir edilirken tüketicilere geçici cihaz sağlanması veya tamir mümkün değilse yenisinin verilmesi gerekecek.
  • Tüketicilerin bulundukları bölgede yerel tamircileri bulmalarına yardımcı olmak çevrimiçi bir platform kurulacak.
  • Tüketicilere, ürünleri yenileriyle değiştirmek yerine tamir etmeleri için teşvikler sunulacak.
  • Tüketicilere, cihazların tamir edilebilirliği konusunda değerlendirme ve karşılaştırma yapabilmeleri için standartlaştırılmış bilgi setleri sunulması zorunluluk haline gelecek.

Direktifin engellemek istediği ‘planlı eskitme’ kavramı nedir?

‘Planlı eskitme’ veya diğer adıyla ‘planlı bozulma’, üreticilerin ürünlerini kısa süre içinde eskitmeye veya bozulmaya yönlendirerek tüketicileri daha sık yeni ürün satın almaya zorlaması anlamına gelir. Bilinçli olarak ürünlerin ömrünün kısaltılması veya teknik olarak kısa ömürlü tasarımların tercih edilmesiyle gerçekleştirilir. Planlı eskitme, üreticilerin daha fazla ekonomik kazanç sağlaması amacıyla yapılır. Ancak, kaynakların israfına neden olur ve çevresel olarak sürdürülemez bir tüketim modeline yol açar.

Tamir Hakkı Direktifi ile planlı eskitme gibi uygulamaların önlenmesi ve ürünlerin ömrünün uzatılarak daha sürdürülebilir tüketim alışkanlığının yaygınlaşması hedefleniyor. Bu düzenlemelerin, kontrolsüz üretim ve tüketimin azaltılmasına ve döngüsel ekonomiye katkı sağlanmasına öncülük edeceği öngörülüyor. Bu kapsamda, Direktif şu anda sınırlı bir ürün grubunu kapsamasına rağmen, üreticileri onarımcı ve satış sonrası pazarlarda artan rekabetle karşı karşıya bırakması ve daha geniş bir etki alanıyla döngüsel ekonomiye geçişin hızlanmasına katkıda bulunması bekleniyor.

Kaynaklar:

Right to repair: the EU’s actions to make repairs more attractive, Avrupa Parlamentosu, 24-04-2024 tarihli makale

https://repair.eu/news/new-eu-law-sets-to-make-repair-more-affordable-for-selected-products-campaigners-push-for-widespread-right-to-repair

www.recycling-magazine.com/2023/03/22/eu-commission-introduces-right-to-repair/