Yaşam Döngü Analizi Metodolojisi

Nilgün Aytekin // 30.06.2024

Yaşam Döngü Analizi (YDA) metodolojisi, çevresel etkileri nicelendirme ve değerlendirme konusunda yardımcı olan birkaç temel aşamayı içerir.

Hedef ve Kapsam Belirleme: Bir YDA yapmak için ilk adım, değerlendirmenin hedefini ve kapsamını belirlemektir. Bu, çalışmanın amacını belirlemeyi, analiz edilen sistemin sınırlarını ve karşılaştırma için işlevsel birimi belirlemeyi içerir. Örneğin, bir akıllı telefonun çevresel etkisini değerlendirirken, hedef, akıllı telefonun hammaddelerinin çıkarılmasından imhasına kadar olan tam yaşam döngüsü boyunca çevresel performansını değerlendirmek olabilir. Kapsam, üretim, dağıtım, kullanım ve yaşam döngüsü senaryoları gibi tüm aşamaları içerecektir.

Envanter Analizi (LCI): Bu aşamada, ürün veya hizmetle ilişkilendirilen tüm girdi ve çıktılarla ilgili veriler toplanır. Bu, hammaddeler, enerji tüketimi, hava, su ve toprağa emisyonlar, ayrıca atık oluşturma gibi konuları içerir. Örneğin, bir binanın çevresel etkisini değerlendirirken, LCI, kullanılan malzemeler, inşaat ve işletme sırasındaki enerji tüketimi ve yıkım sırasında oluşan atıklarla ilgili verileri içerir.

Etki Değerlendirmesi (LCIA): Toplanan envanter verileri, çeşitli etki kategorilerinde olası çevresel etkileri değerlendirmek için kullanılır. Bu kategoriler, küresel ısınma potansiyeli, asitlenme, ötrofikasyon, ozon tükenmesi, insan toksisitesi ve kaynak tükenmesini gibi başlıklardan oluşur. Örneğin, bir tekstil ürününün etki değerlendirmesi, su kirliliğine, sera gazı emisyonlarına ve yenilenemez kaynakların tükenmesine katkılarını göz önünde bulunduracaktır. LCIA süreci birkaç önemli adıma ayrılır:

  • Sınıflandırma: Envanter verilerini çeşitli çevresel etki kategorilerine (örneğin, küresel ısınma, asitlenme, ötrofikasyon) atama.
  • Karakterizasyon: Her kategorideki etkileri karakterizasyon faktörleri kullanarak (örneğin, CO2 emisyonlarını küresel ısınma potansiyeline dönüştürme) nicelendirme.
  • Normalleştirme ve Ağırlıklandırma (isteğe bağlı): Sonuçları ortak bir ölçeğe normalleştirme ve farklı etki kategorilerinin göreli önemini yansıtmak için ağırlıklandırma faktörleri uygulama. Son iki isteğe bağlıdır ve çalışmanın belirli hedeflerine göre uygulanır.

Yorum: Son aşama, etki değerlendirmesi çıktılarını yorumlayarak sonuçlara varmayı ve önerilerde bulunmayı içerir. Bu aşama, önemli çevresel sorunları belirleme, sonuçların sağlamlığını değerlendirme ve potansiyel iyileştirme stratejileri önerme adımlarını içerir. Örneğin, bir ambalaj malzemesinin YDA’sı, küresel ısınmaya katkıda bulunan yüksek emisyonları ortaya çıkarıyorsa, öneriler alternatif malzemeleri keşfetmeyi veya üretim süreçlerini iyileştirmeyi içerebilir.

Yaşam Döngü Analizi Terminolojisi

Sistem Sınırları: Analizin kapsamını belirleyen ve hangi aşamaların dahil edileceğini belirleyen parametreler.

Fonksiyonel Birim: Karşılaştırma amaçları için kullanılan standart ölçüm birimi. Örneğin, bir aracın fonksiyonel birimi, aldığı mesafe olabilir (örneğin, 100.000 km).

Referans Akışı: Fonksiyonel birim gereksinimini karşılamak için gerekli olan bir ürün miktarı, bu miktar kütlenin, enerjinin, alanın, hacmin veya herhangi başka bir fiziksel birimin ifadesi şeklinde olabilir.

Çevresel Etkiler: Bir ürün veya hizmetin yaşam döngüsü boyunca çevre üzerindeki etkiler, genellikle enerji tüketimi, emisyonlar, atık oluşturma ve doğal kaynak kullanımı açısından ölçülür.

Çevresel Ürün Beyanları (EPD): Bir ürünün çevresel parametrelerle ilişkili olarak yaşam döngüsü boyunca performansının bildirilmesidir.  ISO 14025 standardındaki kriterlere göre hazırlanır.

Yaşam Döngü Analizi (YDA), her sektörde giderek artan regülasyonları ve üreticiler nezdinde genişleyen çevresel sorumlulukları göz önünde bulundurduğumuzda ürünlerin ve süreçlerin çevresel etkilerini anlamak ve azaltmak için vazgeçilmez bir araçtır. Kapsamlı yaklaşımı ve standartlaştırılmış metodolojisi ile çevresel sürdürülebilirlik çabalarının temel taşını oluşturur.

Kaynaklar:
International Organization for Standardization (ISO) 14040 series: ISO 14040:2006 and ISO 14044:2006.
Baumann, H., & Tillman, A.-M. (2004). The Hitch Hiker’s Guide to LCA: An Orientation in Life Cycle Assessment Methodology and Applications. Studentlitteratur AB.
Demirel, Y.E., Öztürk, E., Kitiş, M. (2017). Yaşam Döngüsü Analizi ve Endüstriyel Uygulama Örnekleri.