Yaşam Döngü Analizi Nedir?
Yaşam Döngü Analizi (YDA), ürünlerin veya hizmetlerin tüm yaşam döngüsü boyunca potansiyel çevresel etkilerini değerlendirmek için kullanılan sistematik bir yöntem olarak tanımlanır. Bir Yaşam Döngü Analizi (YDA) sırasında, bir ürünün veya hizmetin yaşam döngüsünün tüm aşamalarındaki (üretim, dağıtım, kullanım ve son ömrü) potansiyel çevresel etkiler değerlendirilir. Bu değerlendirme ayrıca, hammadde, yardımcı ve işletme malzemelerinin üretimi, kullanım aşaması ve atık yakma gibi bertaraf yöntemlerini kapsayan, tedarikçiler gibi yukarı akış (upstream) ve atık yönetimi gibi aşağı akış (downstream) süreçlerini de içerir. Bu, ürünün veya sürecin çevresel yönlerinin kapsamlı bir görünümünü sağlar ve çevresel performansı iyileştirme fırsatlarını belirlemeye yardımcı olur.
Bu yöntemi geleneksel çevresel etki değerlendirme araçlarından ayıran en önemli özellik, belirli bir tesise, faaliyete veya sürece odaklanmaksızın bir ürün veya hizmetin beşikten mezara tüm çevresel etkilerini ele almasıdır. Değerlendirilen etkiler, küresel düzeyden yerel düzeye kadar geniş bir parametre seti üzerinden hesaplanmaktadır.
Yaşam Döngü Analizi’nin (YDA) Kökenleri ve Gelişimi
YDA’nın kökenleri, Coca-Cola Şirketi’nin farklı içecek kaplarının çevresel etkilerini karşılaştırmak için bir çalışma yaptırdığı 1960’ların sonlarına kadar uzanabilir. 1969’da Midwest Araştırma Enstitüsü tarafından gerçekleştirilen bu çalışma, genellikle YDA’nın ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir. Çalışmanın amacı, farklı kap türlerinin kaynak gereksinimlerini ve çevresel salımlarını analiz etmekti. Aynı dönemde, bir ürünün yaşam döngüsü boyunca kullanılan enerjiyi ölçmeye odaklanan enerji analizi kavramı ortaya çıktı. Bu yaklaşım, sadece üretim aşamasına değil, bir ürünün tüm yaşam döngüsüne odaklanmanın önemini vurgulayarak YDA’nın temellerini attı.
1970’ler, petrol krizleri ve artan çevresel farkındalık nedeniyle sanayi süreçlerinin çevresel etkilerine olan ilginin arttığı bir dönemdi. Bu dönemde, ilk resmi YDA yöntemleri ve modelleri şekillenmeye başladı. 1980’lerin sonlarında, Çevresel Toksikoloji ve Kimya Derneği (SETAC), YDA’yı standartlaştırılmış bir yöntem olarak resmileştirmede önemli bir rol oynadı. SETAC, YDA metodolojisinin geliştirilmesine ve yayılmasına yardımcı olan çalıştaylar ve konferanslar düzenledi. 1990’larda, Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO), YDA’ların yürütülmesi için standartlaştırılmış yönergeler sağlayan ISO 14040 serisini geliştirdi. Bu standartlar, yöntemlerin uyumlu olmasını ve YDA çalışmalarında tutarlılık ve güvenilirlik sağladı.
YDA Neden Geliştirildi?
YDA’nın geliştirilmesi, ürünlerin ve süreçlerin çevresel etkilerini değerlendirmek ve yönetmek için kapsamlı bir araca duyulan ihtiyaç ile oluştu. YDA metodolojisinin geliştirilmesindeki önemli etkenler başlıca şunlardır:
Bütüncül Çevresel Değerlendirme: YDA öncesinde çevresel değerlendirmeler genellikle bir ürünün yaşam döngüsünün belirli aşamalarına veya belirli türdeki etkilere odaklanıyordu. YDA, hammaddelerin çıkarılmasından bertarafa kadar tüm aşamaları ve geniş bir çevresel etki yelpazesini dikkate alan daha bütüncül bir bakış açısı sunmak için geliştirildi.
Dayanaklı Karar Verme: YDA, iş dünyası, politika yapıcılar ve tüketicilerin farklı seçimlerin çevresel sonuçlarını ayrıntılı olarak anlamalarını sağlayarak daha bilinçli kararlar almalarına yardımcı olur. Bu, ürün tasarımı, malzeme seçimi, üretim süreçleri ve atık yönetimi ile ilgili kararları içerir.
Sürdürülebilirlik Hedefleri: Sürdürülebilirlik konusundaki endişeler arttıkça, farklı ürünlerin ve süreçlerin sürdürülebilirliğini nicel olarak değerlendirebilecek ve karşılaştırabilecek araçlara ihtiyaç duyuldu. YDA, sürdürülebilirliği değerlendirmek ve iyileştirme fırsatlarını belirlemek için bilimsel bir temel sağlar.
Regülasyon ve Pazar Baskıları: Artan çevresel düzenlemeler ve çevre dostu ürünlere olan tüketici talebi, YDA’nın gelişimini de teşvik etti. Şirketlerin çevresel performanslarını gösterebilecekleri ve düzenlemelere uyum sağlayabilecekleri güvenilir bir yönteme ihtiyaçları vardı.
Yaşam Döngü Analizi (YDA), sürdürülebilir kalkınma için vazgeçilmez bir araçtır. İşletmelere, politika yapıcılara ve araştırmacılara ürünlerin ve süreçlerin çevresel etkilerini bütüncül bir şekilde anlamaları için yardımcı olur ve daha bilinçli kararlar alınmasını sağlar. LCA’nın bütüncül yaklaşımı, bir aşamada yapılan iyileştirmelerin başka bir aşamada beklenmedik olumsuz etkilere yol açmamasını sağlar. Ayrıca, LCA, iklim değişikliği, kaynak tükenmesi ve kirlilik gibi küresel sorunların ele alınmasında hayati önem taşır. Şirketler için verimliliğin artırılması ve atıkların azaltılması yoluyla maliyet tasarrufuna yol açar. Tüketicilere ise daha sürdürülebilir seçimler yapmaları için şeffaflık sağlar.
Kaynaklar:
ISO 14040:2006 Environmental management — Life cycle assessment — Principles and framework.
Hunt, R.G., & Franklin, W.E. (1996). “LCA—How It Came About: Personal Reflections on the Origin and the Development of LCA in the USA.” The International Journal of Life Cycle Assessment, 1, 4-7
Society of Environmental Toxicology and Chemistry (SETAC). (1993). “Guidelines for Life-Cycle Assessment: A ‘Code of Practice’
